PM Kissan Beneficiary: PM-KISAN योजनेची प्रमुख माहिती आणि डिजिटल प्रगती
पंतप्रधान किसान सन्मान निधी (PM-KISAN) योजना हा केंद्र सरकारचा एक महत्त्वाकांक्षी उपक्रम आहे, जो थेट लाभ हस्तांतरण (DBT) द्वारे शेतकऱ्यांना आर्थिक मदत पुरवतो.
१. योजनेची मुख्य आकडेवारी आणि तपशील
| घटक | तपशील |
| योजनेची सुरुवात | २४ फेब्रुवारी २०१९ |
| वार्षिक आर्थिक मदत | प्रत्येक पात्र शेतकरी कुटुंबाला वार्षिक ₹ ६,००० (तीन हप्त्यांमध्ये) |
| वितरित रक्कम | आतापर्यंत २० हप्त्यांमध्ये ₹ ३.७० लाख कोटींहून अधिक रक्कम वितरित. |
| लाभार्थी कुटुंब | देशभरातील ११ कोटींहून अधिक शेतकरी कुटुंबे. |
| महिला लाभार्थी | योजनेच्या एकूण लाभापैकी २५% पेक्षा जास्त महिला लाभार्थ्यांना समर्पित. |
२. योजनेचे डिजिटल सशक्तीकरण
PM-KISAN योजनेच्या अंमलबजावणीत तंत्रज्ञानाचा प्रभावी वापर करण्यात आला आहे. यामुळे दलालांना (Middlemen) दूर करून पारदर्शक आणि कार्यक्षम वितरण प्रणाली सुनिश्चित झाली आहे:
- पात्रतेचे निकष: ज्या शेतकऱ्यांच्या जमिनीचे तपशील PM KISAN पोर्टलवर जोडलेले आहेत, ज्यांचे बँक खाते आधारशी जोडलेले आहे आणि ज्यांचे ई-केवायसी (e-KYC) पूर्ण झाले आहे, त्यांनाच योजनेचा लाभ मिळतो.
- आधार-आधारित प्रणाली: सुरक्षित आणि कार्यक्षम व्यवहारांसाठी आधार आणि आधार-आधारित पेमेंट इकोसिस्टम वापरली जाते.
ई-केवायसीसाठी नवीन पर्याय:
शेतकरी आता खालीलपैकी कोणताही पर्याय वापरून त्यांचे ई-केवायसी पूर्ण करू शकतात:
- OTP आधारित ई-केवायसी
- बायोमेट्रिक आधारित ई-केवायसी
- चेहरा प्रमाणीकरण (Face Authentication) आधारित ई-केवायसी
पीएम-किसान मोबाईल ॲप:
‘PM-KISAN Mobile App’ हे तंत्रज्ञान थेट शेतकऱ्यांच्या दारात सेवा पोहोचवत आहे. या ॲपमध्ये चेहरा प्रमाणीकरण (Facial Authentication) वैशिष्ट्याचा वापर करून, शेतकरी त्यांच्या रूममध्ये बसून स्वतःचे आणि इतर सहकारी शेतकऱ्यांचे ई-केवायसी पूर्ण करू शकतात.
शेतकरी केंद्रित नवीन सुविधा
१. ‘किसान-ई-मित्र’ चॅटबॉट (Kisan-eMitra Chatbot)
शेतकऱ्यांच्या तक्रारींचे निराकरण त्वरित आणि त्यांच्या प्रादेशिक भाषेत करण्यासाठी ‘किसान-ई-मित्र’ चॅटबॉट उपलब्ध करण्यात आले आहे.
- भाषा समर्थन: हा चॅटबॉट ११ प्रमुख प्रादेशिक भाषांमध्ये (हिंदी, इंग्रजी, तमिळ, बंगाली, ओडिया, मल्याळम, गुजराती, पंजाबी, तेलगू, मराठी, आणि कन्नड) २४/७ उपलब्ध आहे.
- वैशिष्ट्ये:
- स्वयंचलित भाषा ओळख (ALD): आवाजाद्वारे ११ प्रमुख भाषा आपोआप ओळखू शकते.
- स्वयंचलित योजना ओळख (ASD): शेतकऱ्याच्या पहिल्या प्रश्नावरून संबंधित योजना ओळखते.
- व्हॉईस इंटरेक्शन: पुरुष किंवा महिला आवाजाची निवड करण्याची सुविधा.
२. शेतकरी नोंदणी (Farmer Registry)
शेतकऱ्यांसाठी सामाजिक कल्याण योजनांचा लाभ मिळवण्यासाठीची प्रक्रिया सुलभ आणि सुव्यवस्थित करण्यासाठी शेतकरी नोंदणी (Farmer Registry) सुरू करण्यात आली आहे.
- हा डेटाबेस सुव्यवस्थित आणि काळजीपूर्वक तपासणी केलेला असेल.
- यामुळे शेतकऱ्यांना विविध योजनांसाठी त्रासदायक प्रक्रियेतून जावे लागणार नाही आणि त्यांना सामाजिक कल्याण योजनांचे लाभ अखंडपणे मिळवता येतील.
३. ‘नो युवर स्टेटस’ सुविधा
पीएम-किसान पोर्टलवर (pmkisan.gov.in) “Farmers Corner” विभागात “Know Your Status” हे नवीन वैशिष्ट्य जोडले आहे, ज्यामुळे लाभार्थी सहजपणे त्यांच्या अर्जाची स्थिती तपासू शकतात.
योजनेचा सकारात्मक परिणाम
२०१९ मध्ये इंटरनॅशनल फूड अँड पॉलिसी रिसर्च इन्स्टिट्यूट (IFPRI) द्वारे केलेल्या अभ्यासानुसार, PM-KISAN योजनेमुळे ग्रामीण अर्थव्यवस्थेच्या वाढीस मदत झाली आहे, शेतकऱ्यांसाठी कर्जाची कमतरता दूर झाली आहे आणि कृषी निविष्ठांमध्ये (Agricultural Inputs) गुंतवणूक वाढली आहे. योजनेतून मिळालेले निधी शेतकऱ्यांना शेतीच्या गरजा आणि शिक्षण, वैद्यकीय खर्च, विवाह इत्यादी खर्च भागवण्यासाठी उपयोगी ठरत आहेत.